Kazım Öz’ün son filmi olan Zer, Cemal Süreya’nın şu dizeleriyle açılıyor: “Tarih öncesi köpekler havlıyordu”. Dersim’de 1938’de yaşanan katliamın ardından ailesiyle sürgün edilen Cemal Süreya’nın katliamı anlattığı dizelerinden bir tanesi.
Tarihe; doğduğu yerin; acılara küçük yaşta tanıklık ettiği memleketinden göçtüğünü anımsarken yazdığı bir dize bu Cemal Süreya’nın. Yani “köpeklerin” seslerini işitmeye başlamasıyla anımsadığı bir şiirin parçası.
Kazım Öz de Cemal Süreya gibi bu filminde “köpekler”in seslerine kulak veriyor.
Dersim Katliamı’nın hemen ardından sürgüne yollanan henüz çocukluk çağındaki genç kadınlardan biri bu filmde Kazım Öz’ün çıkış noktası oluyor.
Gençtik bir türkü söylerdik diyor, babaannesi filmin başkarakteri Jan’a. Türkünün adı Zer. Bir kadına güzelleme olarak yazılmış, içinde acı duygular barındırıyor. Blues müzikle uğraşan Jan aynı zamanda müzik eğitimi de alıyor. Anlamadığı bir dilde onu bu kadar duygulandıran parçanın ne olduğunu ne demek olduğunu tam olarak kavrayamadan ölüyor babaannesi. Ve böylece ’38’de yaşanan katliamın sesleri çalınıyor Jan’ın kulağına; seslerin bir yanı Jan’ın merakını uyandırıp onu yollara çıkartırken diğer yanı barındırdığı acı ile kabuslara sürüklemeye başlıyor.
Kazım Öz’ün Zer’de geçmişle günümüzü ilişkilendirirken Amerika’da yaşayan ve aslından peşinden gittiği kültüre bir hayli uzak Jan’ı seçiyor. Jan’ın hayatı çalkantıda; ailesiyle problemler yaşıyor ve en önemlisi sevgilisinden ayrılmış. Ne yapacağı bilemeyen bir halde babaannesinin Afyonkarahisar’daki evine cenazeye gider. Bu noktada hala dillendirilmeyen ve bir sır gibi saklanan katliam ve izlerini, kafasında çözümlemeye çalışır.
Kazım Öz’ün Jan’ın kişiliğinde yarattığı ikilemli yanı Bahoz filminin başkarakterinde de görmek mümkün. Bir kadın ve bir erkeğin ayrılığı ve başka bir kişiyle aşkını işleyen Öz’ün, Jan karakterini bu metot ile derinleştiremiyor. Jan’ın kişiliğindeki mutsuzluğun ve keşmekeşliğin kaynağı sayılabilecek çelişkilerin çözülmesine doğru gelişen filmde Jan’ın çelişkilerinin gösterilmediğini söylemek mümkün. Böylece Jan karakteri Öz’ün filminde zayıf kalıyor.
Jan izini sürdüğü olayların peşinden trenle gidiyor. Her yanıyla sürgünün ve katliamın işlenmeye çalışıldığı filmde tren güçlü bir imge olarak kullanılmak isteniyor.
Filmin düşük bütçeyle çekilmiş olmasının Öz’ü çekimlerde ve sonrasında zorladığını söylemek de mümkün.
Öz’ün Kültür Bakanlığı’ndan aldığı bütçe İstanbul Film Festivali’ndeki ilk gösteriminde sansürlenmesi olarak dönmüştü.
Bütün bunlarla birlikte Kazım Öz’ün Zer filmi, geçmişle günümüz arasında köprü olma görevini tam olarak yerine getiremese de devletin üzerini örtmek istediği ’38 Katliamının izini sürmesi nedeniyle önemli.
Yönetmen: Kazım Öz
Senarist: Kazım Öz
Görüntü Yönetmeni: Feza Çaldıran, Eyüp Boz, Orçun Özkılıç
Müzik: Mustafa Biber
Süre: 110 dk
Oyuncular: Nik Xelilaj, Güler Ökten, Haleight Ciel, Levent Özdilek, Füsun Demirel
Yapımcı: Meral Balık
Bir Yeni Demokrasi okuru
