HABER MERKEZİ- Kovid-19 salgınıyla beraber işçilere zorla çalışma dayatılırken patronlar için ise destek paketleri açıklandı. Ayrıca kanunlarda yapılan düzenlemelerle işçi haklarında yasaklama ve kısıtlamalara gidilirken patronlar için ise ek kolaylıklar ve ayrıcalıklar tanımlandı. Bu tartışmalar içerisinde öne çıkan başlıklardan ikisini “kısa çalışma” ve “ücretsiz izin” konuları oluşturuyor. Mevcut kanunun bu konuları nasıl tanımladığını ve torba yasa ile birlikte ne tür değişikliklere gidildiğini Avukat Gül Altay gazetemiz için derledi.
KISA ÇALIŞMA
KISA ÇALIŞMA NEDİR? HANGİ DURUMLARDA UYGULANIR?
Genel kriz, bölgesel kriz, sektörel kriz zamanlarında ve zorlayıcı sebeplerle iş yerinin işleyemez hale gelmesi veya kapanması hallerinde (haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın iş yeri faaliyetinin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde) iş yerinde üç ayı aşmamak üzere işverene tanınmış, sigortalılara çalışamadıkları dönem için gelir desteği öngören bir uygulamadır.
Kısa Çalışma, 4447 Sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu Ek 2’de düzenlenen yönetmelikle şekillendirilmiştir. İşverenin yararlanması amacıyla düzenlenmiştir ve başvuru süreci işveren tarafından yürütülmektedir. İşçinin bu süreçte yasal hiçbir inisiyatifi bulunmamaktadır.
Kısa Çalışma’nın uygulanabilmesi için işverenin belirtilen nedenlerle İŞKUR’a başvurması ve iş müfettişleri tarafından uygunluk tespiti yapılması gerekmektedir.
Kısa çalışma ödeneği özellikle ‘genel ekonomik kriz’ dönemlerinde işverenin zararını karşılamayı amaçlamaktadır. Kısa çalışma ödeneği, işçinin işsizlik sigortası ödeneğinden karşılandığı için bir devlet yardımı değildir.
KISA ÇALIŞMA UYGULAMASININ SÜRESİ NE KADARDIR?
3 ayı geçmemek üzere belirlenen kısa çalışma süresi kadardır. Pandemi nedeniyle bu süre C. Başkanı tarafından 6 aya kadar uzatılabilmektedir.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNDEN YARARLANMA ŞARTLARI NELERDİR?
- İşverenin başvurusu gerekmektedir. (Kısa çalışma ödeneğine işçi başvuramıyor.)
- İşyerinde çalışmanın kısmen veya tamamen durması ya da çalışma sürelerinin önemli ölçüde azalması.
- Kısa çalışma başlamadan önce 3 yıl içinde 450 gün sigortalı çalışıp prim ödenmiş olması (COVİD 19 öncesi bu süre 600 gündü)
- Kısa çalışma başlamadan önce 60 gün iş sözleşmesi ile çalışmış olması (COVİD 19 öncesi bu süre 120 gündü)
- İşçi, iş müfettişlerinin bu başvuruları uygun görmesi sonucu bu ödenekten yararlanabilecektir.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN MİKTARI, SÜRESİ VE ÖDENME ŞEKLİ NEDİR?
SGK’ya bildirilen ücret üzerinden son iki aylık prime esas kazancın ortalaması bulunarak aylık ücret tespit edilmektedir. Tespit edilen bu ücretin % 60 ‘ı işçiye kısa çalışma ödeneği olarak ödenir. Bu rakam her halükarda asgari ücretin % 150’sini geçemez. Asgari ücret alan bir işçi 1.742 TL kısa çalışma ödeneği almaktadır. Alınabilecek en yüksek kısa çalışma ödeneği 4.380 TL’dir.
İşçinin kısa çalışma ödeneği aldığı süre için 5510 sayılı kanun gereği ödenecek sigorta primi, İşsizlik Sigorta Fonu tarafından SGK’ya ödenmektedir. Bunun dışında işçiye herhangi bir ödeme yapılmayacaktır.
Ancak kısa çalışma döneminden önce doğmuş hak ve alacaklarını (fazla mesai, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil ücreti-UBGT) talep edebilecek işveren kısa çalışma dönemini bahane ederek bunları ödemekten imtina edemeyecektir.
Kısa çalışma ödeneği, çalışmadığı süreler için, işçinin kendisine ve aylık olarak her ayın beşinde ödenir. Ödemeler PTT Bank aracılığı ile yapılmaktadır. Ödeme tarihini öne çekmeye Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı yetkilidir.
İŞÇİ KALAN %40 ÜCRETİNİ İŞVERENDEN İSTEYEBİLİR Mİ?
İşçi kalan % 40 ücretini işverenden istemesine ve işverenin de bunu ödemesine dair bir düzenleme mevcut değil.
KİMLER KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNDEN YARARLANAMAZ? KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ KESİLMESİ NEDİR?
Emekliler, doğum izninde olanlar (geçici iş göremezlik aldığından) yararlanamazlar.
Kısa çalışma ödeneği alanların işe girmesi, emeklilik aylığı almaya başlaması, askere gitmesi, geçici iş göremezlik almaya başlaması durumlarında ödenek kesilir.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİNİN İŞÇİNİN İŞSİZLİK MAAŞINA ETKİSİ NEDİR?
Kısa çalışma ödeneği işçinin işsizlik sigortası priminden ödenmektedir. Bu nedenle devlet tarafından yapılan bir yardım olmadığı için ileride işçi işsizlik maaşı için başvurduğunda ödenen kısa çalışma dönemleri düşülerek işsizlik maaşı ödenmektedir. Kısacası bu ödeme işçinin hakkı olan işsizlik ödeneğinden yapılmaktadır.
KISA ÇALIŞMA ÖDENEĞİ HACZEDİLEBİLİR Mİ?
Kısa çalışma ödeneği nafaka borçları dışında haciz veya başkasına devir veya temlik edilemez. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ödemeler, yasal faizi ile birlikte işverenden, işçinin kusurundan kaynaklanan fazla ödemeler ise yasal faizi ile birlikte işçiden tahsil edilir. Kısa çalışma yapan işveren, işçilerin çalışma sürelerine ilişkin kayıtları tutmak ve istenilmesi halinde ibraz etmek zorundadır.
KISA ÇALIŞMA DÖNEMİNDE İŞÇİ VEYA İŞVEREN İŞ AKDİNİ FESHEDEBİLİR Mİ?
Kısa çalışma döneminde iş sözleşmesi askıya alındığı için işçi de işveren de iş akdini feshedemez.
İşçi haklı neden dışında iş akdini feshedemez. Örneğin kısa çalışma dönemi öncesinde ödenmesi gereken ücret, fazla mesai, UBGT, hafta tatili ücretinin ödenmemesi gibi nedenlerle feshedebilir. Ya da kendisine uygulanan ağır çalışma koşullarını kabul etmeyebilir, sağlığını tehlikeye düşüren uygulamaları kabul etmeyebilir.
İşveren açısından fesih 25/2 (ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan durumlar) kapsamı dışında yasaklanmıştır. İşveren haklı ve geçerli nedenle fesih yapamaz. Buna rağmen işten çıkarma gerçekleşirse işverenin kısa çalışma uygulamasına son verilir. Belirli süreli iş sözleşmelerinde sürenin bitmesi bu kapsamda sayılmaz.
KISA ÇALIŞMA DÖNEMİNDE GEÇEN SÜRE KIDEM TAZMİNATI HESABINDA VE YILLIK ÜCRETLİ İZİN HESAPLANIRKEN DİKKATE ALINIR MI?
Kıdem tazminatı hesaplamasında kısa çalışma dönemi dikkate alınır. Ayrıca yıllık izin hesabında kısa çalışma dönemi hiç ara verilmemiş bir dönem gibi hesaba katılır.
KISA ÇALIŞMA İLE İLGİLİ TORBA YASA NE GETİRİYOR?
17 Nisan 2020 tarihinde yürürlüğe giren torba yasayla birlikte; yeni koronavirüs (Covid-19) sebebiyle işverenlerin yaptıkları zorlayıcı sebep gerekçeli kısa çalışma başvuruları için, uygunluk tespitinin tamamlanması beklenmeyecek, kısa çalışma ödemesi için işverenlerin beyanı yeterli olacaktır. İşverenin hatalı bilgi ve belge vermesi nedeniyle yapılan fazla ve yersiz ödemelerin ise yasal faizi ile birlikte işverenden tahsil edileceği belirtilmektedir. Pandemi ile birlikte birçok işveren durumu fırsat bilerek ücretsiz izin uygulamasına geçmeye çalışmaktadır. İşverene ait olan işletme riski, işçinin ücretsiz izne çıkarılmasıyla işçiye yüklenmektedir. Bu uygulamanın mağduru tabii ki yine işçiler olmaktadır.
***
ÜCRETSİZ İZİN
ÜCRETSİZ İZİN NEDİR?
Ücretsiz izin uygulaması iş sözleşmesinin askıya alınmasının özel bir şekli olarak karşımıza çıkmaktadır; bu süre boyunca işçi çalışmayacak işveren de işçiye ücret ödemeyecektir. Ancak buna karşın tarafların iş görme ve ücret ödeme edimlerinden bağımsız olan diğer edimlerinin varlığı devam etmekte olup taraflar bu tali edimlerinden ücretsiz izin süresinde de yükümlüdür. (Örneğin; işçinin sadakat borcu, işverenin işçiyi koruma ve gözetme borcu vb.)
YASAL DÜZENLEMEDE ÜCRETSİZ İZİN UYGULAMASI NASILDIR?
İşveren işçiyi ücretsiz izne çıkması konusunda zorlayamaz. Tarafların ücretsiz izin konusunda anlaşmaları halinde ücretsiz izin uygulanabilir. Yani işçinin onayı gerekmektedir. İşçinin onayı olmadığı takdirde ücretsiz izin uygulaması geçersizdir. İşçi tek taraflı irade beyanıyla ücretsiz izine çıkamaz. Ancak işverenden farklı olarak işçi, ücretsiz yol izni, ücretsiz analık izni ve mazeret izni gibi yasada yer alan izinlerini tek taraflı irade beyanı ile kullanabilir. Ücretli izin iş sözleşmesinin esaslı unsurlarının değiştirilmesini kapsadığından yazılı yapılmalı ve işçiye bunu değerlendirmesi için 6 iş günü zaman verilmelidir.
Yasada işçinin ücretsiz izni kabul etmeme hakkı bulunduğundan işverenin buna zorunlu tutması durumunda iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilmiş sayılır, işçi bu durumda tazminat ve işçilik haklarını talep edebilir. (İşyerinde 30’dan fazla işçi çalışıyorsa ve işçi en az altı ay çalışmışsa işe iade davası açabilir, kıdem, ihbar, kötü niyet tazminatı ile diğer işçilik haklarını talep edebilir.)
Yasadaki düzenlemede işçi ücretli izne çıkmayı kabul ederse iş sözleşmesi askıda olduğu için ücret alamayacak, işveren de ondan hiçbir surette iş istemeyecektir. İşçinin bu süreç boyunca iş yapma zorunluluğu yoktur. Asıl ücreti alamayacak olan işçinin hafta tatili ve ücretsiz izin süresine denk gelen dini ve resmi bayram tatili ücretlerini izne çıkmamış gibi alma hakkı vardır. Ücretsiz izne ayrılmış olan işçiler bu süreçte işsizlik maaşı ya da kısa çalışma ödeneği gibi ücretler alamazlar. Ücretsiz izinde geçirilen süreler kıdem tazminatı hesaplanırken dikkate alınmamaktadır. İşçinin ücretsiz izinde geçirdiği süreler yıllık izin hesabında dikkate alınmamaktadır.
TORBA YASA İLE BİRLİKTE ÜCRETSİZ İZİN NASIL UYGULANIR?
İşten çıkarmanın yasaklanacağı söylenmesine rağmen hazırlanan torba yasada ücretsiz izin düzenlemesi yer almaktadır. Ayrıca sendikal örgütlenme, grev toplu iş sözleşmesi gibi pek çok konuda yasaklar içeren düzenlemeler yapılmıştır.
7244 sayılı Torba Kanun’un 9. maddesi ile 22.05.2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu’na Geçici 10. madde eklenmiştir. Bu maddeye göre her türlü iş sözleşmesinin feshi üç ay süre ile yasaklanmıştır. Bu yasağın istisnası işçinin ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranış sergilemesi halidir.
Kanun’un 7. maddesi ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na Geçici 24. Madde ile ücretsiz izne ayrılan ve kısa çalışma ödeneğinden faydalanamayan işçiler ile 15.03.2020 tarihinden sonra işten çıkarılmış olup İşsizlik Sigortası Kanunun diğer hükümlerine göre işsizlik ödeneğinden yararlanamayan işçilere 3 aylık fesih yasağı süresince işsizlik sigortası fonundan her gün için 39,24 TL ödeneceği belirtilmiştir.
Bu düzenlemelere göre ücretsiz izin için işçinin onayı aranmamakta, işçinin yasada yer alan kabul etmeme hakkı elinden alınmaktadır. Dolayısıyla işçinin bu durumda işsizlik ödeneği alması da mümkün olmayacak bunun yerine günlük 39,24 TL sadaka niteliğinde bir ödeme alabilecektir. Ücretsiz izne çıkarılan işçilere normal şartlarda hak edecekleri işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinden çok daha düşük ödeme yapılması amaçlanmaktadır.
İşveren işten çıkarma yasağına aykırı hareket ettiğinde brüt asgari ücret ödeme (2.943 TL) cezası gibi zayıf bir yaptırımla cezalandırılacaktır.
Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın 24 Mart tarihli genelgesi ile askıya alınan örgütlenme, TİS (Toplu İş Sözleşmesi) ve grev hakkı; torba yasa ile 3 ay boyunca tümüyle askıya alınmaktadır. Cumhurbaşkanı bu süreyi 3 ay daha uzatabilmektedir. Devam eden TİS’ler durdurulmakta, grev yasaklanmakta, sendikalara yetki verilmemektedir. Pandemi nedeniyle bu hakların tamamen askıya alınması anayasal güvence altındaki sendika, TİS ve grev hakkına bir saldırıdır.
Pandemi nedeniyle işverenin iş yerini çalıştırmaya devam etmesi serbesttir ancak işçinin tüm hakları ya yasaklanmakta ya da bu haklarda ciddi kısıtlamalara gidilmektedir. İşveren para kazanmaya devam edecek işçi ise uğradığı haksızlıklara karşı yasal olarak hiçbir şey yapamayacaktır. Pandemi ile birlikte birçok işveren bunu fırsat bilerek ücretsiz izin uygulamasına geçmeye çalışmaktadır. İşverene ait olan işletme riski işçinin ücretsiz izne çıkarılmasıyla işçinin sırtına yüklenmektedir.
